హృదయమున్న విమర్శకుడు – రారా!

రా.రా .గా ప్రసిద్ధుడయిన విమర్శకుడూ, సంపాదకుడూ, కథకుడూ, అనువాదకుడూ సిసలయిన మేధావీ – రాచమల్లు రామచంద్రారెడ్డి (1922-88) హృదయమున్న రసైకజీవి! స్వపరభేదాలు పాటించని విమర్శకుడు. పిసినారి అనిపించేటంత పొదుపరి కథకుడు. ముళ్లలోంచి పువ్వులను ఏరే కళలో ఆరితేరిన సంపాదకుడు. మూలరచయిత మనసును లక్ష్యభాషలోని పాఠకుడికి సమర్థంగా చేర్చిన అనువా దకుడు. అక్షరాంగణంలో నిలువెత్తు విగ్రహాలుగా పాతుకు పోయిన ‘ప్రముఖుల’ గుట్టురట్టు చెయ్యడానికి క్షణమాత్రం జంకని విగ్రహ విధ్వంసి. ఒక్కమాటలో చెప్తే- మూడున్నర దశాబ్దాల సాహిత్య జీవితంలో ఒక వ్యక్తి చెయ్యగలిగిన కృషికన్నా అనేక రెట్లు ఎక్కువ చేసిన అక్షర కర్షకుడు రా.రా.

కళ -హృదయం- మేధ

తనవాదాన్ని సమర్థించుకునే క్రమంలో రా.రా. ప్రాక్పశ్చిమ సాహిత్య సిద్ధాంతాలను వడపోసి, సారాంశాన్ని పాఠకుడికి అందించారు. రా.రా. సాహిత్య వ్యాసాల సంకలనం ‘సారస్వత వివేచన’లో ఈ సమాచారం మొత్తం దొరుకుతుంది. (త్వరలోనే ఈ పుస్తకం పునర్ముద్రణ వెలువడనుంది.)

ఏకైక దిక్సూచి!

రా.రా.పేరు ఇప్పటికీ తల్చుకునేలా చేసే విషయాలు చాలానే ఉన్నా అన్నిటికన్నా ముఖ్యమయింది ‘సంవేదన’ త్రైమాసిక. 1968-69 సంవత్సరాల్లో కడప నుంచి -కేవలం ఏడాదిన్నరకాలం మాత్రమే – వెలువడిన సాహిత్య పత్రిక ‘సంవేదన’. ఈ పత్రికను ‘యుగసాహితి’ నిర్వహించింది. యుగసాహితిలో రా.రా.తోపాటుగా గజ్జెల మల్లారెడ్డి, వైసీవీ రెడ్డి, ఆర్వియార్, సొదుం జయరాం, నల్లపాటి రామప్ప నాయుడు, టి.సాంబశివారెడ్డి, చెన్నారెడ్డి, కేతు విశ్వనాథరెడ్డి, ఐ.సుబ్బారెడ్డి, చవ్వా చంద్రశేఖర రెడ్డి, వి. రామకృష్ణ తదితరులు చురుకయిన పాత్ర పోషించారు. వీళ్లలో ఒకరిద్దరు తప్ప తక్కినవారందరి రచనలూ ‘సంవేదన’లో కనిపిస్తాయి. అయితే, ‘సంవేదన’ పత్రికకు దిక్సూచిగా నిలబడింది మాత్రం రా.రా.గారే.

నిజంగా మన భాగ్యం!

సొదుం జయరాం రాసిన ‘వాడిన మల్లెలు’ కథను ఏదో ‘పరువయిన’ పత్రిక తిప్పి పంపించిందట. ఆ కథ ఆధారంగా ఓ వర్క్‌షాప్‌లాంటిది నిర్వహించి రా.రా. దానికి అసాధారణ ప్రాచుర్యం కల్పించారు. జయరాం కాకుండా మరో ముగ్గురు ఆ కథను సొంత పద్ధతిలో రాసి, నాలుగింటినీ కొడవటిగంటి కుటుంబరావు పరిశీలనార్థం పంపారు. ఆయన జయరాం కథే అన్నింటిలోకీ ఎందుకు మెరుగ్గా ఉందో వివరంగా విశ్లేషించి చూపించారు. ఇలాంటి ప్రయోగం మరొకటి జరిగినట్లు ఎక్కడా వినలేదు! అదీ సంపాదకుడిగా రా.రా. విశిష్టత. చలం, శ్రీశ్రీ, కొడవటిగంటి కుటుంబరావు, మహీధర రామమోహనరావు తదితర ఆధునిక-అభ్యుదయ రచయితల కృషికి ‘సంవేదన’లో రా.రా. నివాళులెత్తారు. అయితే అవన్నీ అక్షరాలా ‘క్రిటికల్’ అప్రీసి యేషన్సే కావడం గమనార్హం. ‘సంవేదన’లో రా.రా. వ్యాసాల్లో ముఖ్యమయినవన్నీ ‘సారస్వత వివేచన’లో చేర్చడం నిజంగా మన భాగ్యం.

అనువాద నాదం!

1969-76 సంవత్సరాల మధ్యకాలంలో రా.రా. మాస్కోలోని ప్రగతి ప్రచురణాల యంలో అనువాదకుడిగా పనిచేశారు. అంతకు చాలాకాలం ముందే-దాదాపు దశాబ్దం ముందే- రా.రా. చరిత్రాత్మకమయిన ‘కమ్యూనిస్టు పార్టీ ప్రణాళిక’ను అనుపమానమయిన రీతిలో తెలుగు చేశారు. రా.రా.గారు మార్క్స్-ఎంగెల్స్‌ల ‘ఆత్మ’ను పట్టుకుని, తెలుగు పాఠకుల అవసరాలను దృష్టిలో పెట్టుకుని ఫుట్‌నోట్స్ సమకూర్చి, అనువాదాన్ని తీర్చిదిద్దడమే, ఈ పుస్తకం అంతగొప్పగా ఉండడానికి మూలకారణం! ఇలా, అనువాద కళ తాలూకు సున్నితమయిన ఛాయలు కూడా క్షుణ్ణంగా తెలిసినవాడు కావడం వల్లనే రా.రా. ‘అనువాద సమస్యలు’ పుస్తకాన్ని అంత అద్భుతంగా రాయగలిగారు. సామాన్య పాఠకుడికి సైతం ఆసక్తికరంగా సాగే అకడమిక్ గ్రంథం ఇది. (‘విశాలాంధ్ర’ సంస్థ ఈ సంవత్సరమే ఈ పుస్తకాన్ని తృతీయ ముద్రణగా వెలువరించింది. వెల రూ.125- మాత్రమే!)

రెండంచుల వాడి కత్తి!

‘సృజన’ చలం ప్రత్యేక సంచికను ‘సంవేదన’లో సమీక్షిస్తూ మంచి వ్యాసం (మహానుభావుడు చలం?) రాశారు రా.రా. దానిమీద బోలెడంత చర్చ జరిగింది. ఆ చర్చలో రా.రా.కు సన్నిహితులుకూడా పాల్గొన్నారు. తనతో విభేదించిన ఓ మిత్రుణ్ని కూడా నిర్దాక్షిణ్యంగా చెలిగేశారు రా.రా.

ఇలాంటి సమదృష్టి ఏ కాలంలోనయినా చాలా అరుదు. అందుకే రా.రా. చనిపోయి ఇరవయ్ మూడేళ్లు అవుతూన్నా ఇప్పుడు కూడా ఆయన్ను తల్చుకునేది!

–  మందలపర్తి కిషోర్